Aileler genellikle doktora bir sorun olunca giderler. ‘Temizlemenin en iyi yolu kirletmemek’ denildiği gibi çocuk psikiyatrisinde de en kısa ve ekonomik tedavi koruyucu tıbbi yaklaşımlardır. Çocuğun gelişimine verimli katılımı destekler.
Çocuk yetişkinden farklı olarak bedensel ve ruhsal olarak sürekli gelişen, değişen, hayatın çeşitli dönemlerine uyum sağlayan bir dönemdir. Ve çocukların kullanma kılavuzu yoktur. Bedensel ve ruhsal gelişimin yolunda gidip gitmediğini kontrol etmek veya hayatın getirdiği değişikliklerden etkilenmesi sağlıklı kılmak için mutlaka değerlendirilmesi gerekir. Hiç değilse nasıl akranlarından daha zayıf veya kısa kalınca çocuk doktoruna soruluyorsa, konuşma gecikmesi, farklı ve uygunsuz davranışları ortaya çıkarsa, yaşından beklenenden farklı bir şeyler görüyorsak danışmanlık alma zamanı gelmiştir.
Çocuk psikiyatrisinden belli yaş ve yaşam olayları sırasında danışmanlık almak özellikle gereklidir. Yeni arabanızı alınca size kaç kilometrede bir bakıma girmeniz gerektiğinin söylenmesi gibi.
Çocuklarda danışmanlık almanın yardımcı olacağı dönemler.
- 1–2 yaş arası; çocuğun gelişimi ve yemek, uyku, iletişim, davranışlarla ilgili çok hızlı ve sancılı bir değişim dönemidir.
- 3–4 yaş arası; bireyselliği, sosyalleşme, kendini ifade etme ve inatçılık karakter renklerinin oturması. Yuvaya başlamasının uygunluğu veya yapılması gerekenler.
- 5 yaş okul olgunluğunu sağlama anaokuluna hazırlık.
- 6 yaş okul olgunluğunun değerlendirilmesi
- 7 yaş akademik uyum, bireysel olarak toplumda var oluş, sorumluluk alma ve problem çözebilme yeteneklerinin değerlendirilmesi.
- 10–11 yaş ön ergenlik değerlendirilmesi
- 12–13 yaş ergenlik, kimliğin değerlendirilmesi, eğitim ve meslek eğitimi ile ilgili tercihler öncesi değerlendirme.
Ergenlikten erişkin olana kadarki dönemde çocuk psikiyatrisine başvuru çocukla iş birliği ve ortak sebepler veya sorunların tarafları etkilemesine göre gelişir, örneğin anne-kız çatışması, birçok erişkindeki psikiyatrik hastalığın başlangıcına ait bulguların renkleri, akran grupları, özgürlük ve sınır belirleme, üniversiteye hazırlık gibi stresli süreçler.
Bu koruyucu değerlendirme ve danışmanlık sırasında çocuğun nöro-psikolojik gelişimi, çocuğun yaşına uygun sağlıklı ruhsal gelişim içinde olup olmadığı, zayıf yönlerinin belirlenip güçlendirilmesi, hatalı eğitim ve tutumların düzeltilmesi, dönemsel-hassas alanlar, uygun sağlıklı iletişim kurma, yeteneklerin geliştirilip, gelişimi desteklemek için neler yapılacağı, gereken egzersizler, davranışlar, oyunlar konusunda bilgi alınır.
Belirli dönemler dışında da çocuğun akranlarından veya kardeşlerinin o yaştaki hallerinden farklı bir yapılanma görülürse bu önemlidir. Bazı yaşlarda normal ve gerekli olan davranışlar belli yaş ve dönemlerde uygunsuzdur. 6–12 ay arası bir bebek ailesi dışında tanımadık birine gidince huzursuzlaşır, ağlar. Bu bir sosyal fobi değil tersine bağlanmanın, tanıdıkları ayırt edip uygun duygusal tepki verme yeteneğinin sağlıklı işlediğini gösterir. Tersine umursamaz hatta memnun olursa ‘ne sosyal çocuk’ denilmez bir sorun mu var diye gözleme alınır. Birinci sınıfta anneden ayrılamama, sürekli tanıdık birilerini yanında isteme ise eğitimi olumsuz etkileyecek bir problemdir.
2 yaşında bir çocuğun tüm gördüklerini benim diye talep edip alması doğaldır. ‘Paylaşmayı bilmiyor’ denilemez, 4–5 yaşından sonra ise alabilmek için vermesi gelişmeye başlar.
Muayenede çocuk aşağıdaki yönlerden değerlendirilir:
- Fiziksel Gelişim: Boy, kilo, duruş, izleme, bakma
- Hareketsel Gelişim: Parmaklarını kullanma, ince el becerileri, sakarlıkları, düğme ilikleme, tek ayakla zıplama, bisiklete binme.
- Dil Gelişimi: Kelimeleri söyleyebilme, objeleri isimlendirme, ayırt etme, anlama, anlatma, komut alma, sözle tarif edileni hareketle gösterme veya davranışı kelimelerle sıralıklı tarif edebilme.
- Sosyal-Duygusal Gelişim: İletişimde göz-göze bakma, gülümsemeye cevap verme, uygun yerde korku ve sevinci duyguları ifade edebilme, bağlanabilme ve ayrılmaya tepkisi, ilişki kurma tarzı, utangaçlık, sorulara cevap verme, selamlaşmaları, kendi hakkını arama, kendini ifade becerisi, kendine güveni, etrafı önemseme derecesi, empati yapması.
- Zeka Gelişimi: Algılama, aklında tutma, dikkatini verme, uyaranlar içinde istediğine yoğunlaşabilme, sıraya koyma, öncelik belirleme, zaman boyutuna paralel gerektiğinde dikkati geri çekip başka şeye yoğunlaşabilme, bilgisini başka yerde kullanabilme, merak etme, uygun sorular sorma, farklılığı-benzerliği değerlendirme, sınıflandırma, gerçeği değerlendirmesi.
Ruhsal muayenesi, gelişim dönemine göre yorumlanır. Tüm bu değerlendirme için başta çocuğu en iyi tanıyan anne-babadan ve okuldaki öğretmenlerden bilgi alınır, gerekli olursa çeşitli nöro-psikolojik testler, zeka incelemesi yapılır, Resimler, okuma yazma incelemeleri, aileye ve ya çocuğun kullanacağı anketler, daha küçük çocuklarda oyun oynarkenki tutumların yorumu, çocuğun yaşına uygun etkileşim çerçevesinde değerlendirilir.
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Aşağıdaki Konu Başlıkları İle İlgilenir
Davranış ve Alışkanlık Sorunları
Parmak emme, tırnak yeme, sallanmalar, el şaklatma, tikler, tutturma, kafasını vurma veya kendine zarar verme, vücudunu kesme.
Uyku Sorunları
Uykuya dalamama, sık uyanma, uykuda korkular, gece terörü, diş gıcırdatma, kâbuslar, uykuda yürüme.
Beslenme Sorunları
İştahsızlık, yemek reddi, organik sebebe bağlı olmayan kusmalar, ağzında yemek tutma, yemek seçme, aşırı yeme, anoreksiya, bulimia, tıkınarak birden çok fazla yemeler.
Konuşma Bozuklukları
Konuşmada gecikme, bazı sesleri çıkaramama, kekemelik, hızlı konuşma.
Tuvalet Alışkanlığı Sorunları
Tuvalet eğitiminde zorlanma, gece veya gündüz idrar kaçırma, kaka kaçırma, aşırı tuvaletini tutma.
Takıntılar, Saplantılar
Aşırı el yıkama, sayarak hareketleri tekrarlama, aynı hareketi yapma, dokunma ihtiyacı duyma, kötü bir şey olmasın diye bazı şeyleri söyleme veya yapma ihtiyacı.
Karşıt gelme bozukluğu
Her konuda muhalefet olma otoriteyi kuralları reddetme eğilimi.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkatini akranlarına kıyasla sürdürmede yönlendirmede, gerekli yere yoğunlaştırmada zorlanma, uygunsuz hareketlilik, düşünmeden hareket etme ve bu nedenle okulda ve günlük hayatta sorunlar yaşama.
Davranış Bozukluğu
Agresif, zarar verici, şiddet içeren davranışları olması, kuralları dinlememe, yalan söyleme, evden-okuldan kaçma, küfür etme, insanlara hayvanlara zarar verme davranışı, hırsızlık.
Cinsel Kimlik Bozukluğu
Kendi cinsel kimliğine uygun olmayan davranışlar, tercihler, hemcinsinden hoşlanma.
Ayrılık Anksiyetesi
Anneden ayrılamama, yuvaya başlamada zorlanma, okula başlamada zorlanma, değişikliklere alışamama.
Sosyal Fobi
Yabancılarla iletişimde zorlanma, utangaçlık, çekingenlik, hakkını koruyamama.
Öğrenme sorunları
Zekaya paralel öğrenmede, okuma-yazmada, matematikte, anlamada zorluklar.
Zeka gerilikleri
Üstün Zekalı Çocuklar
Korkular
Karanlık, hayvan, asansör, yalnız yatamama, ölüm.
Anksiyete Bozuklukları
Panik atak
Akran ilişkisinde zorluk
TV, bilgisayar, internetteki oyunlara alışkanlık
Kafa travmalarına bağlı ruhsal bozukluklar
Hastane sendromu, doktor korkusu
Astım, sara, diyabet, kalp, kalça çıkığı gibi uzun süreli tedavi gerektiren kronik hastalığı olan çocuklar
Saç dökülmesi, saçını kaşını kopartma
Ergenlikte uyum sorunları
Genç Suçluluğu
Uygunsuz mastürbasyon
Erken çocuklukta cinsel bölgeyi bir yere sürtme veya kendini kasma, gençlerde aşırı sık mastürbasyon yapma, abartılı rahatsız olma.
Çocuk istismar ve ihmali
Cinsel taciz, şiddete maruz kalma, uygunsuz şiddete tanık olma, erken cinselliğe şahit olma, temel ihtiyaçların bakım veren tarafından karşılanmaması-
Travma sonrası uyum zorlukları
Anne, baba, kardeş, yakın sevgi veren kişinin ölümü, trafik kazaları, saldırıya, şiddete uğrama veya ailesinden birinin başına gelmesi, doğal felaketler yaşama, acil sağlık sorunları, ani hayattaki değişiklikler, aşırı utanma, korku, taciz yaşama
Ailede psikiyatrik hastalık olması
Yaygın gelişimsel bozukluk
İnfantil Otizim, Asperger sendromu
Reaktif bağlanma Bozukluğu
Otistik gibi belirtileri olan ama aslında anne-çocuk ilişkisinin uygunsuz olduğu durumlar
Erken çocukluk şizofrenisi
Manik-depresif-bipolar bozukluk, mizaç dalgalanması sorunları
Çocukluk Depresyonu
Uyuşturucu Madde veya Alkol Kötüye Kullanımı
Tıbbi sebebe bağlı olmayan ağrılar veya vücut rahatsızlıkları
Yutkunma sorunu, nefes açlığı, çarpıntı, baş-karın ağrıları, kusma
Üzüntü
Sıkıntı durumlarında bayılmalar, uyuşmalar
