Bebeklerin tuvalet alışkanlığı kazanması için kaslarının yeteri kadar olgunlaşması gerekir. Bu durumda zor olan, vücut kasları düşünüldüğünde boşaltım sistemini denetleyen kasların, “istemli denetimin en yavaş kurulabildiği kaslar” olmasıdır (Yavuzer, 2003). Tuvalet eğitiminin tamamlanması için hem bağırsak denetimi hem de idrar kesesi denetiminin olması gerekir. Bağırsak denetim ve idrar kesesi denetiminin bir gelişim sırası vardır. Bağırsak denetimi idrar kesesi denetiminden önce gelişir. Gece ve gündüz olması da bu gelişim sırasında önemli bir etkendir. Örneğin, ilk olarak geceleyin bağırsak denetimi gerçekleşir. Bunu, gün boyunca bağırsaklarını denetleyebilme becerisi takip eder. İdrar kesesi denetiminde ise, gün boyunca denetim, geceleri idrarını tutabilme becerisinden önce gerçekleşir. Dolayısıyla, tuvalet alışkanlığı ediniminden en geç edinilen beceri gece idrarını tutabilmektir. Bu gelişim sırası bazen çocuktan çocuğa değişiklik gösterebilir ve bazıları bağırsak ve idrar kesesi denetimini aynı zamanda sağlayabilirler. Gelişim sırası ne olursa olsun, önemli olan çocukların tuvalet alışkanlığını kazanması için belli bir olgunluğa erişmesi gerektiğidir. Yeterli zihinsel ve bedensel gelişim olmadan tuvalet alışkanlığı edinilemez. Aşağıda tuvalet eğitimi konusunda anne babaların genellikle merak ettikleri konularla ilgili bilgileri bulabilirsiniz:
Tuvalet eğitimine ne zaman başlamalıyım?
Çocuğunuzun tuvalet alışkanlığını kazanması için belli bir olgunluğa erişmesi gereklidir. Yeterli zihinsel ve bedensel gelişim olmadan tuvalet alışkanlığı edinilemesi söz konusu değildir. Aşağı yukarı 15. aydan itibaren altlarını ıslattıklarını veya idrarlarını yaptıkları yerdeki ıslaklığı gösterirler. 18 ay ile 2 yaş arasında dışkısını altına kaçırdığını annesine bildirir. İki buçuk yaşına geldiğinde kızların %90’ı, erkeklerin ise %80’i idrar kesesinde doluluk olduğunda bunu haber verir. 3 yaşlarında ise çocuklar tuvalete kendi başlarına gidebilirler. Çocuğun belli bir olgunluğa erişmesi yaşla doğru orantılıdır. Fakat yaş faktörünün yanı sıra tuvalet eğitimine başlanabileceğini gösteren başka unsurlar da bulunmaktadır. Bunlar:
- Çocuğunuz bezini ıslattığının ya da kirlettiğinin sinyallerini veriyorsa
- Çocuğunuz bezini ıslattığında ya da kirlettiğinde bundan rahatsızlık duyuyorsa
- Çocuğunuz lazımlığa gitmek istediğini söylüyorsa
- Çocuğunuz temel yönergeleri anlayıp uygulayabiliyorsa
- Çocuğunuz gün içinde iki saat ya da daha fazla kuru kalıyorsa
- Çocuğunuz gündüz uykularından kuru bir şekilde uyanıyorsa
- Çocuğunuz pantolonunu aşağıya, yukarıya çekebiliyorsa tuvalet eğitimine başlanabilir.
Anne baba olarak çocuğumun tuvalet eğitimi için ne yapabilirim?
- Çocuğunuzun tuvalet ihtiyacı belli bir düzen içindeyse önceden tahminde bulunup buna uygun davranmanız gerekir. Örneğin, çocuğunuzun her gün aynı saatte tuvalete gitmek istiyorsa onu o zaman oturağa oturtabilirsiniz. Ya da çocukların çoğu günde sadece bir kere, yemek yedikten sonraki bir saat içinde bağırsaklarını boşaltma ihtiyacı duyar. Yine bir şey içtikten bir saat içinde idrar çıkarırlar. Bu zamanlarda onu lazımlığa oturtursanız iyi olur.
- Çocuğunuzun yüz ifadesinden ya da hareketlerinden tuvalete gitme ihtiyacı olduğunu fark ettiğinizde onu lazımlığa oturtun. Ayrıca bu sinyalleri beklemeden de düzenli aralıklarla çocuğunuzu lazımlığa oturtmanız ona tuvalet alışkanlığını kazanma sürecinde yardımcı olacaktır. Bu saatte ya da iki saatte bir kere olabilir.
- Oturağı oturmayı sabah akşam, ve yatmadan önce alışkanlık haline getirmek önemlidir. Sabah giyinmeden önce, gece yatmadan önce çocuğu oturağa oturtabilirsiniz.
- Çocuğunuz lazımlığa oturduğunda onun yanında olmanız rahatlaması konusunda ona yardımcı olacaktır.
- Çocuğunuz lazımlığa oturduğunda istediği zaman kalkmasına izin verin. Çocuğunuzu lazımlığa uzun süre oturması için zorlamayın.
- Çocuğunuz lazımlığa tuvaletini yaptığında bu davranışını övmeniz onun için teşvik edici olacaktır. Fakat lazımlığa tuvaletini yapmadığında hayal kırıklığına uğradığınızı gösterme gibi olumsuz bir tepkide bulunmayın.
- Oturağa oturma seanslarının sıklığını arttırmak gereklidir.
- Çocuk bezi kullanımına son vermek önemlidir. Çocuk bezi kullanmak bir çok anne babanın işini kolaylaştırabilir. Özellikle çalışan anne babalar gece uyanıp çocuklarını tuvalete kaldırmaktansa geceleri bez bağlamaya devam etmek eğilimi gösterebilirler. Fakat çocuk idrarını tutma ve bağırsak denetimini sağlama konusunda yeterli olgunluğa ulaşmışsa hala bez bağlamak farkında olmadan çocuğun gelişmesine engel olmaktadırlar.
- Çocuğun tuvaletini kendi kendine yapabilmesi için pantolonunu giymesine ve çıkarmasına yardımcı olmak önemlidir.
- Tuvalet alışkanlığının edinilmesinde bir gelişim sırası söz konusuyken çocukların bu beceriye sahip olma hızları ise değişiklik gösterir. Bazı çocuklar tuvalet eğitimini öğrenmede hızlı iken bazıları da yavaştır. Bu durumda önemli olan anne babaların tutumları ve özellikle yavaş öğrenme söz konusu ise çocukları bu konuda hırpalamamalarıdır. Aşırı titiz, sabırsız anne babalar çocuklarının bu alışkanlığa sahip olmak için yeterli olgunluğa ulaşıp ulaşmadığını göz önünde bulundurmadan bu konuda çocuklarını zorlayabilirler. Bu durum ise çocuğun ileriki hayatını, hatta kişilik yapısını etkileyecek izler yaratabilir.
Çocuğum altını ıslatırsa ya da altına kaçırırsa ne yapmalıyım?
Çocuğunuz tuvaleti kullanmayı öğrense de ara sıra ufak tefek kazalar olabilir. Örneğin, herhangi bir aktiviteye kendini çok kaptırdığında tuvaleti geldiğini unutabilir. Çocuğunuzu düzenli olarak tuvalete götürmek bu tür kazaları önleyecektir. Bu tür durumlarda önemli olan sakin kalmayı başarmaktır. Çocuğunuzu cezalandırmamalı, sakin bir şekilde üstünü değiştirip lazımlığı kullanmaya teşvik etmek önemlidir. Çünkü bu durumda çocuğunuzun altını ıslattığını ya da altına kaçırdığını etrafındaki yetişkine söylemesi gerekir. Altını ıslatmış olma ya da üstünü kirletmiş olma farkındalığı idrarın gelmesi veya bağırsak hareketi farkındalığından önce gelir. Fakat daha önce bu yüzden cezalandırılmış ya da eleştirilmiş bir çocuğun bu durumu yetişkinle paylaşması zorlaşır. Bu yüzden tuvalet alışkanlığı kazanılmasında anne babanın olumlu tutumu oldukça önemlidir.
Tuvalet eğitimi ne kadar sürer?
Gün içinde bağırsak ve idrar kontrolü denetiminin sağlanması 6-8 ay kadar sürebilir. Çocuğunuza idrar kesesi kontrolünün azaldığı geceleyin tuvalet kullanımını öğretmek daha uzun sürebilir. Bu durumda sabırlı olmak önemlidir.
Sonuç olarak
Tuvalet eğitimine başlamadan önce, çocuğunuzun belli bir olgunluğa erişmesi ve yeterli zihinsel ve bedensel gelişime sahip olması gereklidir. Tuvalet eğitimine ne çok erken başlamalı, ne de geç kalınmalıdır. Bu eğitime gereğinden çok erken başlamak, özellikle de çocuğa bakan kişi aşırı titiz ise, hem onun hem de çocuk için aşırı yıpratıcı bir süreç olabilir. Bazı kişilik kuramlarına göre de tuvalet eğitiminin kazanıldığı dönem, kişiliğin oluşumunda kalıcı izler bırakır. Örneğin, çok titiz bir annenin çocuğu ileride aşırı düzenli ya da titiz olabilir. Hatta aşırı durumlarda bu tür bir tutum, kaygı bozukları ve başka psikolojik rahatsızlıkların temelini oluşturabilir. Tuvalet eğitimine erken başlamak çocuklar için ne kadar yıpratıcı ise gecikmek de o kadar çocuğa zarar verir. Belli bir olgunluğa eriştiği halde ebeveynlerden yeterli destek gelmediği için tuvalet eğitiminin geciktiği durumlar söz konusudur. Örneğin, bir çocuk altı yaşına gelmesine rağmen hala geceleri altina kaçırdığı için bezleniyorsa bu değiştirilmesi gereken bir tutumdur. Özellikle çalışan anne babalar gece uğraşmak istemedikleri için bu yönteme başvururlar. Çocuğunuz takvim yaşı olarak beş yaşını geçtiği halde hala tuvalet ile ilgili sıkıntı yaşıyorsanız öncelikle fiziksel muayene için doktor kontrolü yapılması gerekmektedir. Doktor muayenesinde bir sorun çıkmadığı takdirde, varsa bu sorunun altında psikolojik sebeplerin araştırılması için dışarıdan bir uzman yardımı alınması önemlidir.
Kaynakça:
- Yavuzer, H (2003). Çocuğu Tanımak ve Anlamak. İstanbul, Remzi Kitabevi.
- http://familydoctor.org/online/famdocen/home/children/parents/toilet/179.html
- http://kidshealth.org/parent/emotions/behavior/toilet_teaching.html